Στην συνέντευξή του στο Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα το 2012
περιγράφει την ανθρωπιστική κρίση κατά την διάρκεια της Κατοχής και την
δράση του ΕΑΜ για την αντιμετώπισή της...
Ποια ήταν η κατάσταση στην Ελλάδα την περίοδο του πολέμου;
Η πείνα που έπεσε τότε το 1941 δεν ήταν από όταν μπήκαν οι Γερμανοί στην Ελλάδα δεν ήταν μόνο πρωτοφανής ήταν και απότομη. Υπάρχει μία δήλωση του Γκέρινγκ ή μάλλον μια προτροπή του Γκερινγκ, του Γερμανού στρατάρχη, σε στρατηγό εδώ στην Ελλάδα ο οποίος του ανέφερε ότι ο ελληνικός λαός παραπονείται για την πείνα. Ο Γκέρινγκ απάντησε πως «δεν σας έστειλα στην Ελλάδα για να εργαστείτε για την ευημερία του ελληνικού λαού. Σας έστειλα για να απομυζήσετε τα πάντα. Δεν με νοιάζει αν θα πεθάνουν όλοι».
Όταν η Παναθηναϊκή Λαϊκή Επιτροπή επισκέφθηκε έναν άλλο στρατηγό των Γερμανών εδώ στην Ελλάδα προκειμένου να σταματήσουν οι κατασχέσεις των τροφίμων και όλης της παραγωγής, εκείνος τους απάντησε ότι «δεν ήρθαμε εδώ για να δουλέψουμε για σας. Οι πλούσιοι θα πεινάσουνε, οι φτωχοί θα πεθάνουν και οι Γερμανοί θα νικήσουν».
Αυτό έδειχνε ότι υπήρχε ένα σχέδιο εξόντωσης του ελληνικού λαού με την πείνα. Είναι γεγονός ότι η Ελλάδα είναι από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες που κατέκτησαν οι Γερμανοί, είναι η χώρα εκείνη η οποία υπέφερε τα πάνδεινα από πλευράς πείνας, γιατί οι Γερμανοί πήραν όλα τα αποθέματα που βρήκαν εδώ, τόσο τα κρατικά όσο και τα ιδιωτικά σε αποθήκες και σε τελωνεία, και έβαλαν ορισμένες βιομηχανίες να δουλέψουν, με πρώτη ύλη δική μας και με εργατικό προσωπικό που δελέαζαν με συσσίτιο.
Η πείνα που έπεσε τότε το 1941 δεν ήταν από όταν μπήκαν οι Γερμανοί στην Ελλάδα δεν ήταν μόνο πρωτοφανής ήταν και απότομη. Υπάρχει μία δήλωση του Γκέρινγκ ή μάλλον μια προτροπή του Γκερινγκ, του Γερμανού στρατάρχη, σε στρατηγό εδώ στην Ελλάδα ο οποίος του ανέφερε ότι ο ελληνικός λαός παραπονείται για την πείνα. Ο Γκέρινγκ απάντησε πως «δεν σας έστειλα στην Ελλάδα για να εργαστείτε για την ευημερία του ελληνικού λαού. Σας έστειλα για να απομυζήσετε τα πάντα. Δεν με νοιάζει αν θα πεθάνουν όλοι».
Όταν η Παναθηναϊκή Λαϊκή Επιτροπή επισκέφθηκε έναν άλλο στρατηγό των Γερμανών εδώ στην Ελλάδα προκειμένου να σταματήσουν οι κατασχέσεις των τροφίμων και όλης της παραγωγής, εκείνος τους απάντησε ότι «δεν ήρθαμε εδώ για να δουλέψουμε για σας. Οι πλούσιοι θα πεινάσουνε, οι φτωχοί θα πεθάνουν και οι Γερμανοί θα νικήσουν».
Αυτό έδειχνε ότι υπήρχε ένα σχέδιο εξόντωσης του ελληνικού λαού με την πείνα. Είναι γεγονός ότι η Ελλάδα είναι από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες που κατέκτησαν οι Γερμανοί, είναι η χώρα εκείνη η οποία υπέφερε τα πάνδεινα από πλευράς πείνας, γιατί οι Γερμανοί πήραν όλα τα αποθέματα που βρήκαν εδώ, τόσο τα κρατικά όσο και τα ιδιωτικά σε αποθήκες και σε τελωνεία, και έβαλαν ορισμένες βιομηχανίες να δουλέψουν, με πρώτη ύλη δική μας και με εργατικό προσωπικό που δελέαζαν με συσσίτιο.
Πότε κορυφώθηκαν αυτά τα φαινόμενα;
Η μεγαλύτερη πείνα ήταν το χειμώνα του ’41-’42. Τότε ακόμα δεν είχε οργανωθεί τίποτα. Με πιέσεις των ιδιωτών, της αρχιεπισκοπής, στον ερυθρό σταυρό, λειτούργησαν μερικά συσσίτια, για οργανώσεις, όπως για κανα δυο παιδικούς σταθμούς που υπήρχαν εδώ στην Ελλάδα και άρχισαν και μερικές διανομές ψωμιού και λαδιού. Το ψωμί μοιραζόταν με δελτίο σε δράμια κατά άτομο.
Στην πλατεία Πλαστήρα και Ιπποκράτειου υπήρχε ένας φούρνος και στεκόμουν κι εγώ στην ουρά εκεί πέρα με το δελτίο να πάρω τις μερίδες του ψωμιού της οικογένειας. Έξω από την ουρά ήταν ένας αποστεωμένος, νέος περίπου καμιά 25αριά χρονών και ζητούσε από αυτούς που βγαίνανε να του δώσουν μια μπουκιά ψωμί να τη βάλει σε ένα σακουλάκι που είχε εκεί πέρα. Ποιος να του δώσει όμως. Το ψωμί δεν έφτανε για κανέναν… Όπως βγήκε μια γριά μέσα από το φούρνο της αρπάζει το ψωμί που πήρε κι άρχισε να τρέχει προς την πλατεία Πλαστήρα κι εκεί τον κυνηγήσανε μερικοί μεταξύ των οποίων κι εγώ από πίσω, παρακολουθώντας να δω τι θα γίνει.
Ο άνθρωπος δεν άντεξε, ήταν πεινασμένος, ένας σκελετός κινούμενος ήταν, έπεσε κάτω και το μόνο μέλημά του ήταν όχι πως θα γλιτώσει από τις κλωτσιές κι από τις γροθιές που του δίνανε αλλά το πώς θα φάει το ψωμί που είχε κλέψει. Μπρούμυτα, με το πρόσωπο στην άσφαλτο, έτρωγε και το ψωμί, έτρωγε και τις κλωτσιές, ταυτόχρονα.
Ένα δεύτερο περιστατικό ήταν στην ίδια περιοχή, όπου υπήρχαν κάτι μεγάλοι κάδοι. Κάποιος Ιταλός υπήκοος έμενε εκεί στην πλατεία Πλαστήρα και ο κάδος του πάντοτε που ήταν μπροστά σχεδόν στο σπίτι του είχε πολλά αποφάγια. Ένα πρωινό βλέπω έναν πενηντάρη ρακένδυτο, σκεπασμένο με παλιοκουβέρτες δεμένες με σπάγκο στην μέση, και από τον σπάγκο κρέμονταν δυο γάτες που ήταν ψόφιες. Σκάλιζε στον κάδο.
Στάθηκα και τον κοιτούσα περίεργα και τον ρωτάω «τι κάνεις;». «Είναι ο καλύτερος μεζές», μου λέει. Είχαν φτάσει πολλοί να τρώνε τις γάτες και τους σκύλους ακόμα. Υπάρχει μάλιστα ένα έργο με τον Λογοθετίδη. Είναι εκείνο νομίζω που παριστάνει το στρατηγό που κάποιος του δίνει μεζέ από κρέας και ενώ του αρέσει πάρα πολύ αντιλαμβάνεται ότι του λείπει ο γάτος. Και λέει «βρε τον γάτο έσφαξες;»
Η μεγαλύτερη πείνα ήταν το χειμώνα του ’41-’42. Τότε ακόμα δεν είχε οργανωθεί τίποτα. Με πιέσεις των ιδιωτών, της αρχιεπισκοπής, στον ερυθρό σταυρό, λειτούργησαν μερικά συσσίτια, για οργανώσεις, όπως για κανα δυο παιδικούς σταθμούς που υπήρχαν εδώ στην Ελλάδα και άρχισαν και μερικές διανομές ψωμιού και λαδιού. Το ψωμί μοιραζόταν με δελτίο σε δράμια κατά άτομο.
Στην πλατεία Πλαστήρα και Ιπποκράτειου υπήρχε ένας φούρνος και στεκόμουν κι εγώ στην ουρά εκεί πέρα με το δελτίο να πάρω τις μερίδες του ψωμιού της οικογένειας. Έξω από την ουρά ήταν ένας αποστεωμένος, νέος περίπου καμιά 25αριά χρονών και ζητούσε από αυτούς που βγαίνανε να του δώσουν μια μπουκιά ψωμί να τη βάλει σε ένα σακουλάκι που είχε εκεί πέρα. Ποιος να του δώσει όμως. Το ψωμί δεν έφτανε για κανέναν… Όπως βγήκε μια γριά μέσα από το φούρνο της αρπάζει το ψωμί που πήρε κι άρχισε να τρέχει προς την πλατεία Πλαστήρα κι εκεί τον κυνηγήσανε μερικοί μεταξύ των οποίων κι εγώ από πίσω, παρακολουθώντας να δω τι θα γίνει.
Ο άνθρωπος δεν άντεξε, ήταν πεινασμένος, ένας σκελετός κινούμενος ήταν, έπεσε κάτω και το μόνο μέλημά του ήταν όχι πως θα γλιτώσει από τις κλωτσιές κι από τις γροθιές που του δίνανε αλλά το πώς θα φάει το ψωμί που είχε κλέψει. Μπρούμυτα, με το πρόσωπο στην άσφαλτο, έτρωγε και το ψωμί, έτρωγε και τις κλωτσιές, ταυτόχρονα.
Ένα δεύτερο περιστατικό ήταν στην ίδια περιοχή, όπου υπήρχαν κάτι μεγάλοι κάδοι. Κάποιος Ιταλός υπήκοος έμενε εκεί στην πλατεία Πλαστήρα και ο κάδος του πάντοτε που ήταν μπροστά σχεδόν στο σπίτι του είχε πολλά αποφάγια. Ένα πρωινό βλέπω έναν πενηντάρη ρακένδυτο, σκεπασμένο με παλιοκουβέρτες δεμένες με σπάγκο στην μέση, και από τον σπάγκο κρέμονταν δυο γάτες που ήταν ψόφιες. Σκάλιζε στον κάδο.
Στάθηκα και τον κοιτούσα περίεργα και τον ρωτάω «τι κάνεις;». «Είναι ο καλύτερος μεζές», μου λέει. Είχαν φτάσει πολλοί να τρώνε τις γάτες και τους σκύλους ακόμα. Υπάρχει μάλιστα ένα έργο με τον Λογοθετίδη. Είναι εκείνο νομίζω που παριστάνει το στρατηγό που κάποιος του δίνει μεζέ από κρέας και ενώ του αρέσει πάρα πολύ αντιλαμβάνεται ότι του λείπει ο γάτος. Και λέει «βρε τον γάτο έσφαξες;»
Για να αντιμετωπιστεί αυτή η πείνα βγαίνουν και οργανώνονται
συσσίτια, δραστηριοποιούνται οι ομάδες του ΕΑΜ για να οργανωθεί ο λαός.
Πώς έγινε όλο αυτό;
Το πρόγραμμα του ΕΑΜ προέβλεπε την επιβίωση του λαού, την απελευθέρωση της Ελλάδας και μια δημοκρατική μεταπελευθερωτική Ελλάδα. Τα δύο πρώτα χρόνια της κατοχής το βάρος έπεσε στην επιβίωση του λαού κι αυτό ήταν που τράβηξε και τον κόσμο γιατί οι άνθρωποι του ΕΑΜ είναι αυτοί που κινητοποίησαν τα πάντα, με διαβήματα στην Αρχή, στην Αρχιεπισκοπή, στους Γερμανούς, στον Ερυθρό Σταυρό. Παντού δημιουργούνταν επιτροπές, οι οποίες πίεζαν την κατάσταση να σταματήσουν οι κατασχέσεις των τροφίμων και να ανοίξουν συσσίτια. Έτσι πέτυχαν κατά κλάδους και στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, να δημιουργηθούν ορισμένες λαικές επιτροπές οι οποίες δημιούργησαν και συσσίτια.
Ο αποκλεισμός των Άγγλων έκανε ακόμη χειρότερη την κατάσταση για τα τρόφιμα. Δεν μπορούσε να έρθει έτσι βοήθεια από τις άλλες χώρες, ούτε από την Τουρκία, ούτε από πουθενά. Τελικώς ο Ερυθρός Σταυρός πέτυχε με την Τουρκία, δεν ξέρω με τι συμβάσεις, να ναυλώσει δύο πλοία το Κουρτουλούζ και το Τουλουμπουνάρο όπως τα λέγανε, τα οποία φέρνανε από την Τουρκία όσπρια, σιτηρά, ξηρούς καρπούς, σταφίδα, σύκα και γίνονταν διανομές.
Από αυτά τα τρόφιμα έπαιρναν και οι λαϊκές επιτροπές των συσσιτίων, οι οποίες στην αρχή είχαν πλαισιωθεί από αριστοκράτισσες που παρίσταναν ότι ήθελαν να βοηθήσουν την φτωχολογιά ας πούμε και οι οποίες στην αρχή άρπαζαν και λεηλατούσαν τα τρόφιμα. Και συνελήφθησαν πολλές κυρίες του Κολωνακίου οι οποίες είχαν αρπάξει… Αλλά όταν άρχισε να οργανώνεται ο λαός, πήρε από τα χέρια τους αυτές τις διοικήσεις των μικροσωματείων που υπήρχαν. Μπήκαν τίμιοι και ευσυνείδητοι άνθρωποι οι οποίοι δούλεψαν πάρα πολύ. Αν δεν με απατάει η μνήμη κάπου 482 συνεταιρισμοί είχαν δημιουργηθεί και λειτουργούσαν στην Αθήνα, προμηθευτικοί και λαϊκοί συνεταιρισμοί, σε γειτονιές και υπουργεία. Το κάθε υπουργείο είχε το δικό του προμηθευτικό συνεταιρισμό. Ήταν αποσπασμένοι υπάλληλοι του υπουργείου στους συνεταιρισμούς αυτούς οι οποίοι αντάλλασσαν ότι προϊόντα μπορούσαν να βρουν στην Αθήνα. Κάνανε ταξίδια και στην επαρχία, πολλές φορές με κίνδυνο της ζωής τους, με άδεια και χωρίς άδεια των αρχών δηλαδή. Αντάλλασσαν προϊόντα έτσι και ερχόντουσαν και τέτοιου είδους τρόφιμα στην Αθήνα.
Το πρόγραμμα του ΕΑΜ προέβλεπε την επιβίωση του λαού, την απελευθέρωση της Ελλάδας και μια δημοκρατική μεταπελευθερωτική Ελλάδα. Τα δύο πρώτα χρόνια της κατοχής το βάρος έπεσε στην επιβίωση του λαού κι αυτό ήταν που τράβηξε και τον κόσμο γιατί οι άνθρωποι του ΕΑΜ είναι αυτοί που κινητοποίησαν τα πάντα, με διαβήματα στην Αρχή, στην Αρχιεπισκοπή, στους Γερμανούς, στον Ερυθρό Σταυρό. Παντού δημιουργούνταν επιτροπές, οι οποίες πίεζαν την κατάσταση να σταματήσουν οι κατασχέσεις των τροφίμων και να ανοίξουν συσσίτια. Έτσι πέτυχαν κατά κλάδους και στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, να δημιουργηθούν ορισμένες λαικές επιτροπές οι οποίες δημιούργησαν και συσσίτια.
Ο αποκλεισμός των Άγγλων έκανε ακόμη χειρότερη την κατάσταση για τα τρόφιμα. Δεν μπορούσε να έρθει έτσι βοήθεια από τις άλλες χώρες, ούτε από την Τουρκία, ούτε από πουθενά. Τελικώς ο Ερυθρός Σταυρός πέτυχε με την Τουρκία, δεν ξέρω με τι συμβάσεις, να ναυλώσει δύο πλοία το Κουρτουλούζ και το Τουλουμπουνάρο όπως τα λέγανε, τα οποία φέρνανε από την Τουρκία όσπρια, σιτηρά, ξηρούς καρπούς, σταφίδα, σύκα και γίνονταν διανομές.
Από αυτά τα τρόφιμα έπαιρναν και οι λαϊκές επιτροπές των συσσιτίων, οι οποίες στην αρχή είχαν πλαισιωθεί από αριστοκράτισσες που παρίσταναν ότι ήθελαν να βοηθήσουν την φτωχολογιά ας πούμε και οι οποίες στην αρχή άρπαζαν και λεηλατούσαν τα τρόφιμα. Και συνελήφθησαν πολλές κυρίες του Κολωνακίου οι οποίες είχαν αρπάξει… Αλλά όταν άρχισε να οργανώνεται ο λαός, πήρε από τα χέρια τους αυτές τις διοικήσεις των μικροσωματείων που υπήρχαν. Μπήκαν τίμιοι και ευσυνείδητοι άνθρωποι οι οποίοι δούλεψαν πάρα πολύ. Αν δεν με απατάει η μνήμη κάπου 482 συνεταιρισμοί είχαν δημιουργηθεί και λειτουργούσαν στην Αθήνα, προμηθευτικοί και λαϊκοί συνεταιρισμοί, σε γειτονιές και υπουργεία. Το κάθε υπουργείο είχε το δικό του προμηθευτικό συνεταιρισμό. Ήταν αποσπασμένοι υπάλληλοι του υπουργείου στους συνεταιρισμούς αυτούς οι οποίοι αντάλλασσαν ότι προϊόντα μπορούσαν να βρουν στην Αθήνα. Κάνανε ταξίδια και στην επαρχία, πολλές φορές με κίνδυνο της ζωής τους, με άδεια και χωρίς άδεια των αρχών δηλαδή. Αντάλλασσαν προϊόντα έτσι και ερχόντουσαν και τέτοιου είδους τρόφιμα στην Αθήνα.
Πόσο σημαντικοί ήταν οι συνεταιρισμοί;
Με την εξάπλωση του ΕΑΜ, έγινε αντιληπτό ότι οι συνεταιρισμοί αυτοί έπρεπε να λειτουργήσουν. Στην αρχή προσπάθησαν να τους λειτουργήσουν τους συνεταιρισμούς οι κατοχικές κυβερνήσεις, η πρώτη κατοχική διακυβέρνηση του Τσολάκογλου για την συγκέντρωση της παραγωγής, κατόπιν εντολής των Γερμανών να παραδοθεί στους Γερμανούς. Αντέδρασαν όμως οι λαϊκοί συνεταιρισμοί. Αυτοδιαλύθηκαν, δημιούργησαν νέους, πλαισιώθηκαν από εαμικούς αγωνιστές και αυτοί άρχισαν αμέσως την ανταλλαγή των προϊόντων. Προϊόντα που παρήγαγε τοπικός γεωργικός συνεταιρισμός, συγκεντρώνονταν και ανταλλάσσονταν με προϊόντα άλλης περιοχής, κοντινής ή μακρινής. Χρησιμοποιούνταν καΐκια, ας πούμε η Μακεδονία έδινε στη Μυτιλήνη γεωργικά προϊόντα και μετάξι, και έπαιρνε από τη Μυτιλήνη δέρματα, λάδι και ελιές.
Με την εξάπλωση του ΕΑΜ, έγινε αντιληπτό ότι οι συνεταιρισμοί αυτοί έπρεπε να λειτουργήσουν. Στην αρχή προσπάθησαν να τους λειτουργήσουν τους συνεταιρισμούς οι κατοχικές κυβερνήσεις, η πρώτη κατοχική διακυβέρνηση του Τσολάκογλου για την συγκέντρωση της παραγωγής, κατόπιν εντολής των Γερμανών να παραδοθεί στους Γερμανούς. Αντέδρασαν όμως οι λαϊκοί συνεταιρισμοί. Αυτοδιαλύθηκαν, δημιούργησαν νέους, πλαισιώθηκαν από εαμικούς αγωνιστές και αυτοί άρχισαν αμέσως την ανταλλαγή των προϊόντων. Προϊόντα που παρήγαγε τοπικός γεωργικός συνεταιρισμός, συγκεντρώνονταν και ανταλλάσσονταν με προϊόντα άλλης περιοχής, κοντινής ή μακρινής. Χρησιμοποιούνταν καΐκια, ας πούμε η Μακεδονία έδινε στη Μυτιλήνη γεωργικά προϊόντα και μετάξι, και έπαιρνε από τη Μυτιλήνη δέρματα, λάδι και ελιές.
Η μαύρη αγορά τότε εμφανίστηκε;
Η μαύρη αγορά ήταν άλλη, μαύρη ιστορία. Από την πείνα επωφελήθηκαν
μερικοί οι οποίοι καταρχήν διέσωσαν τις αποθήκες που είχαν στα χέρια
τους, που ήταν κρυφές και δεν μπόρεσαν να τις βρουν οι Γερμανοί ώστε να
πάρουν τα προϊόντα τους. Αυτόι τα διοχεύτευαν στην μαύρη αγορά, που
οργανώθηκε με την βοήθεια των Γερμανών. Τα προϊόντα που είχαν κατασχέσει
τα έδιναν στους μαυραγορίτες επί πληρωμή και οι οποίοι τα μετέφεραν
στην Αθήνα και τα πουλούσαν στην μαύρη αγορά στην περιοχή του Ασύρματο
στο Θησείο ή στον Πειραιά στα Καμίνια. Είχα πάει κάπου μάλιστα κι εγώ
στον Πειραιά, ακόμα και στον Ασύρματο να αναζητήσω για την οικογένεια
τότε διάφορα πράγματα.
Την μαύρη αγορά την καταπολέμησε πολύ το ΕΑΜ. Σπάσαμε αποθήκες μαυραγοριτών και κάναμε διανομή των τροφίμων για να πάρουν όσοι πεινούσαν περισσότερο και επί πληρωμή βέβαια σε λογικές τιμές. Το ποσό το έπαιρνε ο Μαυραγορίτης δεν το έπαιρνε το ΕΑΜ βέβαια. Ένα τέτοιο φορτηγό κατάφορτο με πατάτες είχαμε βρει και εμείς στη γέφυρα του Βύρωνα. Ειδοποιήσαμε το ΕΛΑΣ, κατασχέσαμε το αυτοκίνητο, βρέθηκε ο μαυραγορίτης ο οποίος στην αρχή φοβόταν μήπως τον σκοτώσουμε, ήρθε, ήταν παρών κατά την πώληση και πήρε τα λεφτά του σε τρέχουσες τιμές κι έφυγε.
Την μαύρη αγορά την καταπολέμησε πολύ το ΕΑΜ. Σπάσαμε αποθήκες μαυραγοριτών και κάναμε διανομή των τροφίμων για να πάρουν όσοι πεινούσαν περισσότερο και επί πληρωμή βέβαια σε λογικές τιμές. Το ποσό το έπαιρνε ο Μαυραγορίτης δεν το έπαιρνε το ΕΑΜ βέβαια. Ένα τέτοιο φορτηγό κατάφορτο με πατάτες είχαμε βρει και εμείς στη γέφυρα του Βύρωνα. Ειδοποιήσαμε το ΕΛΑΣ, κατασχέσαμε το αυτοκίνητο, βρέθηκε ο μαυραγορίτης ο οποίος στην αρχή φοβόταν μήπως τον σκοτώσουμε, ήρθε, ήταν παρών κατά την πώληση και πήρε τα λεφτά του σε τρέχουσες τιμές κι έφυγε.
Τι ήταν οι σαλταδόροι και ποια η κοινωνική σημασία της δράσης τους;
Οι σαλταδόροι αυτοί ήταν μικροί, 10-15 το πολύ ετών ακόμα και μικρότεροι, οι οποίοι είχαν ξεκοπεί οι περισσότεροι από τις οικογένειές τους. Από την πείνα τα παιδιά ξεχύθηκαν στους δρόμους να αναζητήσουν το πώς θα ζήσουν και είχαν οργανωθεί σε μικρές ομάδες. Εντόπισαν γερμανικά αυτοκίνητα που μετέφεραν τρόφιμα κι ενώ προχωρούσε σιγά σιγά στον δρόμο τους κόβανε την ταχύτητα του γερμανικού αυτοκινήτου σε γωνιές και μερικοί πηδούσαν πάνω και από εκεί πέταγαν ότι υπήρχε στον δρόμο. Υπάρχει ένα περιστατικό καταγεγραμμένο μάλιστα ενός μικρού παιδιού το οποίο στην πλατεία της Ομονοίας πέταγε από επάνω από το φορτηγό κουραμάνες γερμανικές στους άλλους που βρισκόντουσαν στον δρόμο. Οι άλλοι απασχολούσαν τον Γερμανό με τα φανάρια του αυτοκινήτου μπροστά και ο πιτσιρίκος επάνω πέταγε τις κουραμάνες σε άλλους. Το πιάσανε το παιδάκι και του έσπασαν το χέρι και το γόνατο. Υπάρχει καταγεγραμμένο αυτό το περιστατικό.
Εγώ παρακολούθησα μια φορά ένα σαλτάρισμα στην οδό Υμηττού. Ήταν πέντε Γερμανοί με αυτοκίνητα και ανέβαιναν προς την Καισαριανή και βλέπω μερικούς δικούς μου Ελασίτες που ήταν σαλταδόροι. Ήξερα ότι καιροφυλακτούνε εκεί για να περάσουν. Τους βλέπω να ανεβαίνουν οι δυο επάνω στο τελευταίο φορτηγό και αρχίζουν να πετάνε ότι έβρισκαν. Έφευγαν τα αυτοκίνητα και τα πράγματα πετιόντουσαν στον δρόμο κα οι άλλοι τα μάζευαν από κάτω και έφευγαν. Από αυτό το σαλτάρισμα εμένα μου παρέθεσαν ένα μεγάλο γερμανικό πιστόλι, από τα πλέον πολύτιμα αλλά χωρίς σφαίρες, και γερμανικούς χάρτες για όλη την Ελλάδα - τους οποίους έχω ακόμη. Αυτά τα παρέδωσα τότε στους ανώτερους.
Οι σαλταδόροι δούλευαν για την προσωπική τους κατανάλωση. Της γειτονιάς και της παρέας. Ο ΕΛΑΣ κέρδιζε μόνο τα όπλα, όπως στην δική μου περίπτωση.
Οι σαλταδόροι αυτοί ήταν μικροί, 10-15 το πολύ ετών ακόμα και μικρότεροι, οι οποίοι είχαν ξεκοπεί οι περισσότεροι από τις οικογένειές τους. Από την πείνα τα παιδιά ξεχύθηκαν στους δρόμους να αναζητήσουν το πώς θα ζήσουν και είχαν οργανωθεί σε μικρές ομάδες. Εντόπισαν γερμανικά αυτοκίνητα που μετέφεραν τρόφιμα κι ενώ προχωρούσε σιγά σιγά στον δρόμο τους κόβανε την ταχύτητα του γερμανικού αυτοκινήτου σε γωνιές και μερικοί πηδούσαν πάνω και από εκεί πέταγαν ότι υπήρχε στον δρόμο. Υπάρχει ένα περιστατικό καταγεγραμμένο μάλιστα ενός μικρού παιδιού το οποίο στην πλατεία της Ομονοίας πέταγε από επάνω από το φορτηγό κουραμάνες γερμανικές στους άλλους που βρισκόντουσαν στον δρόμο. Οι άλλοι απασχολούσαν τον Γερμανό με τα φανάρια του αυτοκινήτου μπροστά και ο πιτσιρίκος επάνω πέταγε τις κουραμάνες σε άλλους. Το πιάσανε το παιδάκι και του έσπασαν το χέρι και το γόνατο. Υπάρχει καταγεγραμμένο αυτό το περιστατικό.
Εγώ παρακολούθησα μια φορά ένα σαλτάρισμα στην οδό Υμηττού. Ήταν πέντε Γερμανοί με αυτοκίνητα και ανέβαιναν προς την Καισαριανή και βλέπω μερικούς δικούς μου Ελασίτες που ήταν σαλταδόροι. Ήξερα ότι καιροφυλακτούνε εκεί για να περάσουν. Τους βλέπω να ανεβαίνουν οι δυο επάνω στο τελευταίο φορτηγό και αρχίζουν να πετάνε ότι έβρισκαν. Έφευγαν τα αυτοκίνητα και τα πράγματα πετιόντουσαν στον δρόμο κα οι άλλοι τα μάζευαν από κάτω και έφευγαν. Από αυτό το σαλτάρισμα εμένα μου παρέθεσαν ένα μεγάλο γερμανικό πιστόλι, από τα πλέον πολύτιμα αλλά χωρίς σφαίρες, και γερμανικούς χάρτες για όλη την Ελλάδα - τους οποίους έχω ακόμη. Αυτά τα παρέδωσα τότε στους ανώτερους.
Οι σαλταδόροι δούλευαν για την προσωπική τους κατανάλωση. Της γειτονιάς και της παρέας. Ο ΕΛΑΣ κέρδιζε μόνο τα όπλα, όπως στην δική μου περίπτωση.
Η νομισματική μονάδα τότε ήταν το στάρι και το λάδι;
Ναι. Δυστυχώς η δραχμή είχε κατρακυλήσει τόσο πολύ που δεν υπήρχε αντίκρισμα . Καταρχήν οι Γερμανοί είναι γνωστό ότι σήκωσαν όλο τον μισθό της Ελλάδας. Μάλιστα άρχισαν να τυπώνουν μάρκα, κατοχικά μάρκα όπως τα λέγαμε. Κάθε γερμανική μονάδα έστηνε πίσω της κι ένα νομισματοκοπείο. Όπου στάθμευε έβαζε μπρος το μηχάνημα και τύπωνε μάρκα. Τα μοίραζε στους άνδρες και βγαίνανε αυτοί και ψωνίζανε, πληρώνοντας δήθεν ενώ ήταν άνευ αντικρίσματος. Ο καταστηματάρχης το έπαιρνε αναγκαστικά και μετά το πετούσε. Ήταν άχρηστο.
Άρα ουσιαστικά έκαναν ανταλλαγές;
Εμείς ουσιαστικά κάναμε τις ανταλλαγές. Εμείς οι Έλληνες περιοριστήκαμε στις ανταλλαγές. Επειδή τα πολυτιμότερα αγαθά ήταν το ψωμί, το στάρι και το λάδι, είχαν αναδειχθεί σε νομισματική μονάδα. Όταν οι Αθηναίοι από την πείνα τους άρχισαν να πουλάνε τα πράγματά τους, όλες οι οικογένειες πούλαγαν έπιπλα , στρώματα, ασημικά, κουτάλια πηρούνια, πιάτα. Η αξία τους καθοριζόταν σε ποσότητα σιταριού ή λαδιού.
Ναι. Δυστυχώς η δραχμή είχε κατρακυλήσει τόσο πολύ που δεν υπήρχε αντίκρισμα . Καταρχήν οι Γερμανοί είναι γνωστό ότι σήκωσαν όλο τον μισθό της Ελλάδας. Μάλιστα άρχισαν να τυπώνουν μάρκα, κατοχικά μάρκα όπως τα λέγαμε. Κάθε γερμανική μονάδα έστηνε πίσω της κι ένα νομισματοκοπείο. Όπου στάθμευε έβαζε μπρος το μηχάνημα και τύπωνε μάρκα. Τα μοίραζε στους άνδρες και βγαίνανε αυτοί και ψωνίζανε, πληρώνοντας δήθεν ενώ ήταν άνευ αντικρίσματος. Ο καταστηματάρχης το έπαιρνε αναγκαστικά και μετά το πετούσε. Ήταν άχρηστο.
Άρα ουσιαστικά έκαναν ανταλλαγές;
Εμείς ουσιαστικά κάναμε τις ανταλλαγές. Εμείς οι Έλληνες περιοριστήκαμε στις ανταλλαγές. Επειδή τα πολυτιμότερα αγαθά ήταν το ψωμί, το στάρι και το λάδι, είχαν αναδειχθεί σε νομισματική μονάδα. Όταν οι Αθηναίοι από την πείνα τους άρχισαν να πουλάνε τα πράγματά τους, όλες οι οικογένειες πούλαγαν έπιπλα , στρώματα, ασημικά, κουτάλια πηρούνια, πιάτα. Η αξία τους καθοριζόταν σε ποσότητα σιταριού ή λαδιού.
Υπήρχε κλίμα αλληλεγγύης για να ξεπεραστεί αυτή η φτώχια;
Στην αρχή όχι και τόσο. Η κάθε οικογένεια κοίταζε πως θα επιβιώσει. Στην Αθήνα τουλάχιστον. Στα χωριά δεν ξέρω τι έγινε. Στην Αθήνα τα άρπαξαν όλα οι Γερμανοί. Δεν υπήρχε και μεγάλη αλληλεγγύη. Ακόμα και μέσα στην οικογένεια είχε σπάσει ο συγγενικός δεσμός. Θυμάμαι την μάνα μου να μας μοιράζει το ψωμί που παίρναμε από το φούρνο ας πούμε σε 5 μερίδες. Ο φούρναρης μας έδινε ένα κομμάτι ψωμί 5 μερίδων. Αυτό έπρεπε να το φάμε 5 άνθρωποι. Η μάνα μου ήταν τόσο ακριβοδίκαιη που είχε φτιάξει μικρές ζυγαρίτσες να μην αδικηθεί κανένα μέλος της οικογένειας.
Αργότερα όμως η αλληλεγγύη αναπτύχθηκε όχι μόνο μεταξύ των μελών της οικογένειας αλλά και στις γειτονιές. Η μια οικογένεια βοηθούσε την άλλη. Μερικοί βρήκαν τρόπο να ανταλλάσσουν τα πράγματά τους απευθείας και όχι να τα πουλούν σε διαφόρους με μικρή ανταλλαγή.
Στην αρχή όχι και τόσο. Η κάθε οικογένεια κοίταζε πως θα επιβιώσει. Στην Αθήνα τουλάχιστον. Στα χωριά δεν ξέρω τι έγινε. Στην Αθήνα τα άρπαξαν όλα οι Γερμανοί. Δεν υπήρχε και μεγάλη αλληλεγγύη. Ακόμα και μέσα στην οικογένεια είχε σπάσει ο συγγενικός δεσμός. Θυμάμαι την μάνα μου να μας μοιράζει το ψωμί που παίρναμε από το φούρνο ας πούμε σε 5 μερίδες. Ο φούρναρης μας έδινε ένα κομμάτι ψωμί 5 μερίδων. Αυτό έπρεπε να το φάμε 5 άνθρωποι. Η μάνα μου ήταν τόσο ακριβοδίκαιη που είχε φτιάξει μικρές ζυγαρίτσες να μην αδικηθεί κανένα μέλος της οικογένειας.
Αργότερα όμως η αλληλεγγύη αναπτύχθηκε όχι μόνο μεταξύ των μελών της οικογένειας αλλά και στις γειτονιές. Η μια οικογένεια βοηθούσε την άλλη. Μερικοί βρήκαν τρόπο να ανταλλάσσουν τα πράγματά τους απευθείας και όχι να τα πουλούν σε διαφόρους με μικρή ανταλλαγή.
H αλληλεγγύη μας βοήθησε τότε να επιβιώσουμε;
Όταν άρχισε να οργανώνεται το ΕΑΜ αναπτύχθηκε μεγάλη αλληλεγγύη τόσο για την αντιμετώπιση της πείνας όσο και για την αντιμετώπιση της σκλαβιάς. Πάρα πολύ μεγάλη αλληλεγγύη. Ήταν πάρα πολλές οι περιπτώσεις ανθρώπων που έδωσαν την ζωή τους για να σώσουν άλλους, όπως ο Σουκατζίδης στο Χαϊδάρι.
Όταν άρχισε να οργανώνεται το ΕΑΜ αναπτύχθηκε μεγάλη αλληλεγγύη τόσο για την αντιμετώπιση της πείνας όσο και για την αντιμετώπιση της σκλαβιάς. Πάρα πολύ μεγάλη αλληλεγγύη. Ήταν πάρα πολλές οι περιπτώσεις ανθρώπων που έδωσαν την ζωή τους για να σώσουν άλλους, όπως ο Σουκατζίδης στο Χαϊδάρι.
Υπάρχουν ομοιότητες με την σημερινή κατάσταση;
Όχι. Είναι πολύ διαφορετικές. Δεν υπάρχουν καταρχήν αυτές οι συνθήκες.
Της σκλαβιάς και της παντελούς έλλειψης κάθε προχειρότητας. Φτάσαμε τότε
στην Κατοχή να τρώμε ανάλαδα χόρτα. Πηγαίναμε μαζεύαμε από τις
γειτονιές , από τις αλάνες και από τις παρυφές της Αθήνας. Έφτασαν
άνθρωποι να βράζουν χελώνες και κάνανε σούπα με χελώνα, άλλοι να τρώνε
βατράχια. Οι σκύλοι κα οι γάτες είχαν εξαφανιστεί. Είτε από την πείνα ή
επειδή τους έτρωγαν.
Οι εποχές δεν ήταν οι ίδιες ωστόσο σήμερα που ζούμε μια άλλου τύπου
κρίση. Την αλληλεγγύη που ανέπτυξε τότε ο λαός μπορούμε να την
«επαναφέρουμε» για να αντιμετωπίσουμε την σημερινή κατάσταση;
Κοίταξε υπάρχουν πάρα πολλά συγγράμματα που έχουν γραφεί από ειδικούς. Γύρω από τους συνεταιρισμούς, γύρω από την οικονομική διάσταση της κατοχής, γύρω από την αξία της δραχμής, την ανταλλαγή των προϊόντων. Οι συναταιρισμοί εκείνοι διαλύθηκαν. Έσβησαν μετά το ’60. Αυτοί μπορούν να ανασυσταθούν τώρα ή να διδαχθούν οι νεότεροι για τον τρόπο λειτουργίας τους πως ιδρύθηκαν και πως λειτουργούσαν. Και μάλιστα τώρα υπάρχει και το διαδίκτυο το οποίο είναι παντοδύναμο. Με αυτή την δύναμη που έχει το διαδίκτυο μπορούν εύκολα να κάνουν τις συναλλαγές τους και να μην υπάρχει ανάγκη να ταξιδεύουν με κίνδυνο της ζωής τους στον Πλαταμώνα της Πιερίας!
Κοίταξε υπάρχουν πάρα πολλά συγγράμματα που έχουν γραφεί από ειδικούς. Γύρω από τους συνεταιρισμούς, γύρω από την οικονομική διάσταση της κατοχής, γύρω από την αξία της δραχμής, την ανταλλαγή των προϊόντων. Οι συναταιρισμοί εκείνοι διαλύθηκαν. Έσβησαν μετά το ’60. Αυτοί μπορούν να ανασυσταθούν τώρα ή να διδαχθούν οι νεότεροι για τον τρόπο λειτουργίας τους πως ιδρύθηκαν και πως λειτουργούσαν. Και μάλιστα τώρα υπάρχει και το διαδίκτυο το οποίο είναι παντοδύναμο. Με αυτή την δύναμη που έχει το διαδίκτυο μπορούν εύκολα να κάνουν τις συναλλαγές τους και να μην υπάρχει ανάγκη να ταξιδεύουν με κίνδυνο της ζωής τους στον Πλαταμώνα της Πιερίας!
tvxs
