Τετάρτη 2 Απριλίου 2014

Ετήσια έκθεση Δικτύου Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας για το 2013

Posted by ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΤΩ Τετάρτη, Απριλίου 02, 2014

ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2013
Αποτελέσματα

Κατά την περίοδο Ιανουαρίου – Δεκεμβρίου 2013, το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας κατέγραψε, μέσω συνεντεύξεων με τα θύματα, 166 περιστατικά ρατσιστικής βίας με τουλάχιστον 320 θύματα: τα 143 περιστατικά αφορούν μετανάστες ή πρόσφυγες, ενώ τα υπόλοιπα 22 ήταν κατά ΛΟΑΤ ατόμων και 1 εναντίον υπερασπίστριας... ανθρωπίνων δικαιωμάτων (συνηγόρου θυμάτων). Ο αριθμός των θυμάτων παρουσιάζεται ιδιαίτερα αυξημένος, λόγω της καταγραφής του περιστατικού στη Νέα Μανωλάδα, όπου καταγράφηκαν 155 θύματα εργασιακής εκμετάλλευσης με ρατσιστικό κίνητρο, κατά των οποίων πυροβόλησαν οι επιστάτες και τραυμάτισαν 35 από αυτά.

Γεωγραφική και χρονική διασπορά: 103 περιστατικά έλαβαν χώρα στην Αθήνα, κυρίως σε περιοχές του κέντρου όπως ο Άγιος Παντελεήμονας, η Αττική, η πλατεία Αμερικής και άλλες περιοχές γύρω από την Ομόνοια, ενώ άλλα 8 καταγράφηκαν στο νομό Αττικής πέραν του Δήμου Αθηναίων. Επίσης, καταγράφηκαν 15 περιστατικά στη Θεσσαλονίκη, 15 στην Πάτρα, 1 περιστατικό με 155 θύματα στη Νέα Μανωλάδα Ηλείας, 5 στον Πειραιά, 5 στον νομό Ηρακλείου Κρήτης, 4 στα Χανιά, 2 στη Μυτιλήνη, ενώ καταγραφές υπάρχουν επίσης σε: Ρόδο, Λαμία, Κω, Κέρκυρα, Καβάλα, Γιαννιτσά, καθώς και εντός πλοίου που έπλεε στα ελληνικά χωρικά ύδατα.

Η πλειονότητα των περιστατικών έλαβε χώρα σε δημόσιους χώρους, ενώ αύξηση παρουσιάζουν τα περιστατικά που συνέβησαν σε χώρους κράτησης (23 περιστατικά μέσα σε αστυνομικά τμήματα ή κέντρα κράτησης μεταναστών). Το εύρημα αυτό, μαζί με την αύξηση των περιστατικών αστυνομικής ρατσιστικής βίας συνολικά, προκαλούν ιδιαίτερη ανησυχία (βλ. ειδική αναφορά στην ενότητα «Εμπλοκή ένστολων και δημόσιων λειτουργών στις επιθέσεις»).

Αξίζει να σημειωθεί ότι, το κρίσιμο τρίμηνο μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα και την προφυλάκιση ηγετικών στελεχών της Χρυσής Αυγής με την κατηγορία ότι έχουν συγκροτήσει εγκληματική οργάνωση (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2013), το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας κατέγραψε 18 περιστατικά ρατσιστικής βίας. Η σημαντική μείωση των κρουσμάτων ρατσιστικών επιθέσεων σε σχέση με το προηγούμενο διάστημα του 2013, πέραν της θετικής διάστασης που φέρει, έρχεται προς επίρρωση των δεδομένων του Δικτύου για την ύπαρξη ταγμάτων εφόδου, για τα οποία η ελληνική Πολιτεία άργησε δυστυχώς πολύ να λάβει μέτρα. 

Χαρακτηριστικά των επιθέσεων: Η πλειονότητα των περιστατικών αφορά σωματικές επιθέσεις κατά αλλοδαπών, ενώ οι τύποι των εγκληματικών πράξεων είναι κυρίως βαριές σωματικές βλάβες (75 περιπτώσεις) και απλές σωματικές βλάβες (58 περιπτώσεις), συνδυαζόμενες ως επί το πλείστον με απειλές, εξύβριση, φθορά ξένης περιουσίας και κλοπές. Τα περισσότερα περιστατικά έλαβαν χώρα τις βραδινές ή τις πρώτες πρωινές ώρες. 

Σημειώθηκαν επίσης 27 περιστατικά λεκτικής βίας (εξύβριση, απειλές), εκ των οποίων 1 συνδυάστηκε και με προσβολή θρησκείας, 1 με ασέλγεια/προσβολή γενετήσιας αξιοπρέπειας και 12 με αυθαίρετη προσαγωγή και κράτηση. Ακόμα, καταγράφηκαν 2 περιστατικά εμπρησμού και 3 περιστατικά διατάραξης οικιακής ειρήνης, συνοδευόμενα από απειλές και εξύβριση.

Σημειώνεται επίσης ότι το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας κατέγραψε, κατόπιν επικοινωνίας με την οικογένεια του θύματος και εκπροσώπους της Πακιστανικής κοινότητας, τη δολοφονική επίθεση εναντίον του 26χρονου Σαχζάτ Λουκμάν από δύο άτομα που επέβαιναν σε μηχανή στην περιοχή των Πετραλώνων στις αρχές του 2013. 

Σε τουλάχιστον 20 καταγεγραμμένα περιστατικά, τα θύματα στοχοποιήθηκαν λόγω ρατσισμού ή προκαταλήψεων σε συνδυασμό και με άλλα κίνητρα. Πρόκειται για τα λεγόμενα εγκλήματα μίσους «μεικτού κινήτρου», φαινόμενο που έχει επισημανθεί και αναλυθεί ενδελεχώς στη σχετική διεθνή βιβλιογραφία . Τα περιστατικά μεικτών κινήτρων που καταγράφηκαν από το Δίκτυο αφορούν είτε ρατσιστική επίθεση εκπορευόμενη από και σε συνδυασμό με εργασιακή εκμετάλλευση (με πιο εμβληματική την περίπτωση της Νέας Μανωλάδας) είτε άσκηση ρατσιστικής βίας ακολουθούμενη από αφαίρεση περιουσιακών στοιχείων (κινητών τηλεφώνων, χρημάτων ή/και νομιμοποιητικών εγγράφων διαμονής). Τα περιστατικά αυτά αποτελούν κατεξοχήν ρατσιστικά εγκλήματα, καθώς το θύμα στοχοποιείται και η αξιόποινη πράξη καθίσταται δυνατή ακριβώς λόγω της «διαφορετικότητάς» του. Η «διαφορετικότητα» του θύματος είναι σε αυτά τα περιστατικά όχι απλώς το κοινό αλλά το καθοριστικό στοιχείο των περιστατικών .

Θύματα: Τα θύματα τα οποία ήρθαν σε επαφή με τα μέλη του Δικτύου στα πλαίσια της καταγραφής ήταν 296 άντρες, 11 γυναίκες, 1 τρανς άνδρας και 12 τρανς γυναίκες. 
Ο μέσος όρος ηλικίας των θυμάτων είναι τα 29 έτη.

Από την ομάδα μεταναστών και προσφύγων, τα θύματα προέρχονταν από το Αφγανιστάν (51), το Πακιστάν (11), την Αλγερία (4), το Μπαγκλαντές (164), την Αίγυπτο (4), το Μαρόκο (8), τη Σομαλία (3), το Σουδάν (6), τη Γουινέα (6), την Τυνησία (1), το Ιράν (6), τη Συρία (3), την Ερυθραία (1), το Κονγκό (4), τη Νιγηρία (6), τη Σενεγάλη (1), την Παλαιστίνη (1), την Ακτή του Ελεφαντοστού (3), την Αλβανία (1), την Μπουργκίνα Φάσο (3), την Γκάνα (1), τη Λιβύη (1), το Μαλί (2), τη Μαυριτανία (1), τη Νέα Γουϊνέα (1) και το Καμερούν (1). Επίσης, 2 θύματα ήταν πολίτες Βουλγαρίας, ενώ σε ένα περιστατικό δεν δηλώθηκε η καταγωγή. 

Το νομικό καθεστώς των παραπάνω θυμάτων (κατά την περίοδο της καταγραφής τους από το Δίκτυο):  66 ήταν αιτούντες άσυλο, 4 αναγνωρισμένοι πρόσφυγες, 14 με νόμιμη άδεια διαμονής, ενώ 213 ήταν χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα ή υπό καθεστώς απέλασης.

Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιστατικών τα θύματα αναφέρουν ως λόγο της επίθεσης το γεγονός ότι ήταν αλλοδαποί, και ότι στοχοποιήθηκαν λόγω της αλλοδαπότητάς τους ή/και κάποιου άλλου συναφούς χαρακτηριστικού όπως το χρώμα, η εθνοτική προέλευση ή η θρησκεία (η πλειοψηφία των αλλοδαπών θυμάτων ήταν μουσουλμανικής θρησκείας). 

Από την ομάδα των ΛΟΑΤ ατόμων, το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας κατέγραψε, εντός του 2013, έξι (6) θύματα επιθέσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού. Πρόκειται για περιστατικά που αφορούν απειλές, εξύβριση και, σε μία περίπτωση, πρόκληση απλών σωματικών βλαβών.

Καταγράφηκαν επίσης 16 θύματα ρατσιστικής βίας λόγω ταυτότητας φύλου. Τα περισσότερα από αυτά αφορούν τις αυθαίρετες προσαγωγές τρανς γυναικών στη Θεσσαλονίκη, στις οποίες πολλά άτομα θυματοποιήθηκαν πολλαπλά, καθώς προσήχθησαν σε τμήματα υπό εξευτελιστικές συνθήκες δύο ή και τρεις μέρες στη σειρά (βλ. ειδική αναφορά στην ενότητα «Εμπλοκή ένστολων και δημόσιων λειτουργών στις επιθέσεις»). Καταγράφηκαν επίσης 4 περιστατικά που αφορούν εξύβριση, απειλές και πρόκληση σωματικών βλαβών.

Τέλος, το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας κατέγραψε το περιστατικό παράνομης κράτησης της συνηγόρου των θυμάτων κατά τη διάρκεια του ως άνω αναφερθέντος περιστατικού αυθαίρετων προσαγωγών.

Δράστες:

Οι δράστες των επιθέσεων που καταγράφηκαν ήταν σχεδόν πάντα άνδρες, εκτός από 14 περιπτώσεις επιθέσεων από πολυμελείς ομάδες όπου καταγράφεται και συμμετοχή γυναικών. Σε δύο περιστατικά αναφέρονται γυναίκες ως δράστες: ένα περιστατικό εξύβρισης και άρνηση παροχής φαρμακευτικής αγωγής σε φαρμακείο νοσοκομείου λόγω εθνικής προέλευσης, και ένα περιστατικό εξύβρισης και πρόκλησης σωματικών βλαβών λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού.

Ο μέσος όρος ηλικίας των δραστών, στις περιπτώσεις όπου τα θύματα ήταν σε θέση να υπολογίσουν κατά προσέγγιση, κυμαίνεται στα 27 χρόνια. Οι δράστες είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία Έλληνες. Καταγράφονται επίσης 3 επιθέσεις από μεικτές εθνοτικά ομάδες, όπως π.χ.  επίθεση ομάδας με τη συμμετοχή Αλβανικής καταγωγής δραστών στο κέντρο της Αθήνας. Σε 6 μόνο από τις 166 επιθέσεις αναφέρεται ένας μόνο θύτης. Οι περισσότερες επιθέσεις γίνονται από ομάδες των 2-10 ατόμων. 

Σε δύο περιπτώσεις καταγράφεται λεκτική επίθεση (εξύβριση, απειλές, απαξιωτική συμπεριφορά), ενώ σε 2 περιστατικά (με 39 καταγεγραμμένα θύματα) οι θύτες ήταν οι εργοδότες των θυμάτων. Καταγράφονται τέλος 44 περιστατικά βίας από ένστολους (βλ. επόμενο κεφάλαιο).

Σε 75 περιπτώσεις, τα θύματα των επιθέσεων πιστεύουν ότι οι δράστες συνδέονται με εξτρεμιστικές ομάδες, γεγονός που προκύπτει και από τα ποιοτικά στοιχεία που καταγράφονται για τις επιθέσεις, καθώς το modus operandi που καταγράφηκε στην ετήσια έκθεση του 2012 συνεχίζει να καταγράφεται και εντός του 2013: οι δράστες σε αυτές τις περιπτώσεις δρουν σε οργανωμένες ομάδες, που κυκλοφορούν είτε με μηχανές είτε πεζή, πολλές φορές με τη συνοδεία μεγαλόσωμων σκυλιών. Είναι ντυμένοι με μαύρα ρούχα και ενίοτε με στρατιωτικά παντελόνια, φορώντας κράνη ή έχοντας καλυμμένα τα πρόσωπά τους.  Οι περισσότερες επιθέσεις γίνονται μετά τη δύση του ηλίου ή τις πρώτες πρωινές ώρες. Πιο συνηθισμένη πρακτική είναι η «περιπολία» από μαυροφορεμένους, πεζούς ή μοτοσικλετιστές, ως αυτόκλητες ομάδες πολιτοφυλακής, οι οποίοι επιτίθενται σε πρόσφυγες και μετανάστες στο δρόμο, σε πλατείες ή σε στάσεις μέσων μαζικής μεταφοράς.  

Σημειώνεται ότι σε 15 περιπτώσεις τα θύματα των επιθέσεων ή οι μάρτυρες ανέφεραν ότι ανάμεσα στους δράστες των επιθέσεων αναγνώρισαν άτομα που συνδέονται με τη Χρυσή Αυγή, είτε επειδή φόραγαν διακριτικά της οργάνωσης, είτε επειδή τα πρόσωπά τους συνδέονται με δημόσιες εκδηλώσεις της οργάνωσης στην περιοχή, είτε επειδή γνωρίζουν ότι είναι μέλη τοπικών οργανώσεων του κόμματος. 

Ένταση των επιθέσεων και οπλισμός: Τα ποιοτικά στοιχεία σχετικά με τη φύση των επιθέσεων που προκύπτουν από την καταγραφή των περιστατικών καταδεικνύουν τη συνέχιση του modus operandi των οργανωμένων ομάδων ρατσιστικής βίας εντός του 2013: τα θύματα αναφέρουν τη χρήση όπλων κατά τη διάρκεια των επιθέσεων, όπως ρόπαλα, σιδηρολοστοί, πτυσσόμενα γκλομπ, σπρέι, αλυσίδες, σιδηρογροθιές, μαχαίρια και σπασμένα μπουκάλια, χρήση μεγαλόσωμων σκύλων. Τα θύματα συχνά υποφέρουν από πολλαπλά τραύματα όπως κατάγματα, θλάσεις, κακώσεις, εκδορές, βλάβες όρασης και ακοής,  συμπτώματα μετατραυματικού στρες κ.α.  

Εμπλοκή ένστολων και δημόσιων λειτουργών στις επιθέσεις: Το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας επισημαίνει με ανησυχία την αύξηση των περιστατικών όπου η αστυνομική συνδέεται με τη ρατσιστική βία.

Από τα 44 περιστατικά βίας από ένστολους που καταγράφηκαν εντός του 2013, τα 23 συνέβησαν σε χώρους κράτησης. Σε 31 περιστατικά τα θύματα αναφέρουν ότι στοχοποιήθηκαν λόγω αλλοδαπότητας ή/και χρώματος, θρησκείας και εθνοτικής προέλευσης. Τα 10 εξ αυτών έλαβαν χώρα σε χώρους κράτησης (ΑΤ, κέντρα κράτησης).  Πρόκειται για περιστατικά στα οποία ένστολοι, κατά την άσκηση των καθηκόντων τους και σε επιχειρήσεις ρουτίνας, καταφεύγουν σε έκνομες ενέργειες και πρακτικές άσκησης βίας. 

Σε 12 περιστατικά που καταγράφηκαν κατά την περίοδο Ιουνίου-Ιουλίου 2013 τα θύματα στοχοποιήθηκαν λόγω ταυτότητας φύλου: αφορούν επαναλαμβανόμενες αυθαίρετες προσαγωγές τρανς γυναικών στη Θεσσαλονίκη. Τα περιστατικά αυτά αναφέρθηκαν εκτενώς και στον τύπο της περιόδου και συνοδεύονταν από απειλές, εξύβριση, απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς σχετικά με την ταυτότητα φύλου, άρνηση πρόσβασης σε συνήγορο, ακόμα και άρνηση παροχής φαρμακευτικής αγωγής σε μία περίπτωση.

Τέλος, με ιδιαίτερη ανησυχία αντιμετωπίζει το Δίκτυο το περιστατικό αυθαίρετης κράτησης της συνηγόρου των θυμάτων.

Καταγράφηκαν επίσης 2 περιστατικά όπου οι θύτες ήταν δημόσιοι λειτουργοί, και συγκεκριμένα:  

- 1 περιστατικό στο οποίο μαθήτρια, σύμφωνα με την μαρτυρία της, κατέφυγε στην αίθουσα καθηγητών για να προστατευτεί από επίθεση συμμαθητών της λόγω ταυτότητας φύλου. Ο φύλακας την κλείδωσε μέσα στην τάξη, αδιαφορώντας για την ασφάλειά της, και όταν έφτασε ο διευθυντής του σχολείου, φέρεται να της είπε «Θα φωνάξω τη Χρυσή Αυγή μόνο για εσένα».

- 1 περιστατικό στο οποίο προϊσταμένη φαρμακείου νοσοκομείου φέρεται να εξύβρισε αλλοδαπή γυναίκα και να αρνήθηκε να της δώσει ιατροφαρμακευτική αγωγή, παρόλο που της επέδειξε ροζ κάρτα.

Το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας εκφράζει ιδιαίτερη ανησυχία για τα ρατσιστικά περιστατικά που σημειώνονται από ένστολους και δημόσιους λειτουργούς, σημειώνοντας ότι οφείλουν να αντιμετωπιστούν με μεγαλύτερη αυστηρότητα καθώς φέρουν ιδιαίτερη ηθική απαξία δεδομένου ότι προέρχονται από εκπροσώπους του κράτους.

Καταγγελίες και αντίδραση των αρχών: Μόνο 33 από τα 166 περιστατικά έχουν καταγγελθεί στην αστυνομία και έχει κινηθεί ποινική διαδικασία. Η συντριπτική πλειοψηφία των θυμάτων δεν θέλει να προβεί σε περαιτέρω ενέργειες, κυρίως λόγω φόβου που σχετίζεται με την έλλειψη νομιμοποιητικών εγγράφων (βλ. παρακάτω, «Πρόσβαση των θυμάτων στο σύστημα δικαιοσύνης»).  
Αναφέρθηκαν επίσης σχετικά: απροθυμία ή αποθάρρυνση και, σε ορισμένες περιπτώσεις, άρνηση στην πράξη των αστυνομικών αρχών να συμπράξουν για υποβολή μήνυσης. Επίσης, κάποια θύματα δεν επιθυμούσαν να προβούν σε καταγγελία επειδή έχουν υπάρξει στο παρελθόν θύματα αστυνομικής βίας ή επειδή γνωρίζουν ότι οι θύτες έχουν σχέσεις με την αστυνομία ή/και τη Χρυσή Αυγή και φοβούνται ότι θα στοχοποιηθούν. Επίσης, αναφέρθηκε η έλλειψη εμπιστοσύνης των θυμάτων στο σύστημα απονομής δικαιοσύνης, με αποτέλεσμα πολλά από αυτά να θεωρούν μάταιο να κινήσουν κάποια διαδικασία.

Οι ενδεικτικές αυτές αναφορές δείχνουν ότι, σε γενικό επίπεδο, ένα σημαντικό μέρος των διωκτικών αρχών θεωρούν τις ρατσιστικές επιθέσεις ως ένα καθημερινό φαινόμενο ενταγμένο σε μια «κανονικότητα» και, άρα, δεν επιδεικνύουν κάποια ιδιαίτερη διάθεση καταπολέμησης. Όπως προκύπτει από μαρτυρίες των θυμάτων, σε αρκετές περιπτώσεις οι αρχές αποφεύγουν να επέμβουν κατά τη διάρκεια των περιστατικών και, όταν το κάνουν, πολλές φορές αντιμετωπίζουν τα θύματα με απαξίωση ή/και τα αποθαρρύνουν από το να κινήσουν κάποια διαδικασία.

Το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας διαπιστώνει, για μία ακόμα φορά, ότι τα αποτελέσματα που καταγράφονται είναι εξαιρετικά ανησυχητικά, και η ανησυχία αυξάνεται από το γεγονός ότι τα περιστατικά που καταγράφονται από τα μέλη του Δικτύου δεν αποτελούν παρά μόνο την κορυφή του παγόβουνου. Η γεωγραφικά περιορισμένη εμβέλεια των οργανώσεων που συμμετέχουν στο Δίκτυο, ο διαδεδομένος φόβος ανάμεσα στα θύματα που συχνά τα εμποδίζει να προσεγγίσουν ακόμα και τις οργανώσεις που παρέχουν στήριξη για να καταγγείλουν έστω και ανώνυμα τα περιστατικά σε αυτές, αλλά και η αντικειμενική αδυναμία των οργανώσεων να παρέχουν αποτελεσματική προστασία στα θύματα, αποτελούν παράγοντες που καταδεικνύουν  ότι τα περιστατικά ρατσιστικής βίας δεν καταγράφονται από το Δίκτυο στο σύνολό τους. Η συχνή δημοσιοποίηση περιστατικών σε άλλες περιοχές  από αυτές όπου δραστηριοποιούνται οι συμμετέχοντες φορείς αποτελεί επίσης σημαντική ένδειξη ότι ο αριθμός καταγραφής περιστατικών από το Δίκτυο είναι πολύ μικρότερος του πραγματικού, ενώ επικυρώνεται και από τη σχετική έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη: «Είναι ενδιαφέρον αλλά όχι ανεξήγητο το γεγονός ότι τα περιστατικά που συγκεντρώθηκαν αρχικώς από τον Τύπο συνήθως δεν τα βρίσκει κανείς στον κατάλογο του Δικτύου και αντιστρόφως. Πρόκειται για δύο ουσιαστικά συμπληρωματικές καταγραφές καθώς τα περισσότερα θύματα επιθέσεων που επέλεξαν να απευθυνθούν στο Δίκτυο δεν επιθυμούν, κυρίως λόγω φόβου, απογοήτευσης ή έλλειψης εμπιστοσύνης στα όργανα της πολιτείας, να δοθεί συνέχεια στην υπόθεσή τους»

 
  • Blog Archive